Estación de Catoira

Edificio de planta rectangular, dous andares e cuberta a un par de augas. Un pequeno volume, de planta terrea, acaroase ao conxunto para acoller as dependencias do xefe de estación. As súas dúas fachadas aparecen enmarcadas por unha imposta horizontal e pilastras graníticas. Os vans, intercalados nos entrepanos enfuscados e pintados, aparecen cubertos por arcos carpaneis.

A cantina da estación, propiedade de Segundo Rodríguez Sánchez, era a sede do Ateneo do Ullán, un foro artístico e literario fundado en 1959 polo poeta e crego Faustino Rey Romero (Isorna-Rianxo) e o poeta Baldomero Isorna Casal (Abalo-Catoira). Foron estes quen organizaron a primeira Romaría Viquinga de Catoira que tivo lugar en 1961. O logo do ateneo, composto polas Torres de Oeste e pólas de loureiro, foi deseñado polo pintor Carlos Bóveda (A Ponte-Padrón) .

A estación de Catoira segue funcionando hoxe como parada, mais queda pouco da actividade ao seu redor. Conta cun edificio moi sinxelo para viaxeiros e un pequeno aparcadoiro exterior, dúas plataformas que dan acceso a dúas vías polas que circulan os trens. Hoxe é un apeadoiro, mais noutros tempo foi un lugar de gran movemento de xente, xa que o tren permitía un fácil acceso ao Hotel Balneario Catoira e ao Cine Rañó.

A primeira liña de tren do estado inaugurouse no ano 1848, cubrindo a distancia entre Barcelona e Mataró. Unha década despois, a fidalguía e a burguesía influínte galega comezaron a barallar a necesidade dunha vía férrea en Galicia, considerándose varias opcións, mais a que venceu finalmente foi a de Santiago a Carril. Foron varios os motivos; o primeiro, que a Sociedade de Amigos do País presidida por Montero Ríos e conformada por empresarios de Santiago, tiñan lazos tanto comerciais como persoais con Carril. O segundo motivo foi a importancia que estaba adquirindo o porto de Carril, onde a mediados do século XIX arribaban 22 vapores ao mes.

Foi en 1861 cando comezaron as obras, que non finalizaron até 1873. A liña inaugurouse o 15 de setembro con grandes celebracións, sendo lanzado un globo ao ceo e repartíronse mil libras de pan entre os máis necesitados.

A xestión deste primeiro ferrocarril galego, correu a cargo da compañía Ferro-Carril Compostelano da Infanta Doña Isabel, mais por distintos problemas, maioritariamente de índole económica, quedou en mans da compañía inglesa The West Galicia Railway Company, rexentada por John Trulock, avó de Camilo José Cela. Demasiado complicado o nome, incluso para un pobo acostumado a relacionarse con ingleses, de aí que acabara triunfando o alcume da Debés.

Nos seus 42 quilómetros de percorrido, a liña bordea a ría de Arousa, e os ríos Ulla e Sar. As infraestruturas máis destacadas son os túneles do Faramello e Conxo e dúas pontes metálicas en Conxo e entre Pontecesures e Padrón (Ponte de Ferro) sobre o Ulla. Tiña seis estacións intermedias: Catoira, Pontecesures, Padrón, A Escravitude, Osebe e O Casal.

Esta liña, ademais de servir de conexión de Santiago co seu "porto de mar", foi determinante no desenrolo comercial e industrial dos concellos do seu percorrido. Estes viviron unha grande explosión económica, sendo determinante na creación e incremento da industria, xa relativamente importante no desembarco de mercadorías e o seu transporte por estrada.