Cruceiro da Cubeliña

Cruceiro de granito que preside a Praza Rafael Dieste, fronte a Igrexa de Santa Comba de Rianxo.

Plataforma con catro chanzos de sección cadrada. A súa base moldurada posúe unha inscrición moi erosionada. O varal, que nace en sección cadrada e segue en octogonal, dá paso a un capitel decorado con volutas, rostros de anxos, orlas vexetais e cunchas. A cruz, de sección circular, leñosa e con nos, posúe as imaxes de Cristo crucificado baixo cartela de INRI no anverso, e a Virxe en actitude de oración e sobre unha peaña con forma de querubín no reverso.

Este cruceiro estaba orixinalmente situado preto do actual cemiterio, en Fincheira, e foi trasladado posteriormente ó seu actual emprazamento.

Na Praza Rafael Dieste residía a madriña de Castelao, Pilar Castelao, despois de casar co carpinteiro Juan María Losada (falecido en 1895), a onde procuraba ir o rapaz Daniel desde o Cabo da Vila, para divertirse.

Á volta da emigración, a mediados de 1900, a familia Castelao estableceuse nunha casa da rúa da praza, na número 8, posiblemente a de Pilar, onde estiveron residindo até 1904, cando Mariano Rodríguez decidiu reedificar a actual da rúa de Abaixo.

Falecida Pilar (1930) e os seus fillos (1937), a casa pasaría aos Castelao, que lla alugarían a Álvaro Domínguez Baraja para instalar nela unha farmacia. Anos máis tarde foi vendida por Josefina e Teresa R. Castelao ao que fora axitador político na Compostela republicana, Xosé Carnero Valenzuela, para refacer a súa vida como boticario de Rianxo. Carnero presidira, durante a II República, o comité de centros republicanos da comarca de Santiago e nun mitin proclamara a independencia de Galicia e a instauración da República Galega. Unha tía del, con moito valemento ante Franco, salvouno do fusilamento.

Ademais de Pilar, residían na casa da esquina da Praza Rafael Diesta, pegada ao adro, a parente Concepción Castelao, casada co xastre Manuel Otero. O fillo deles, Mariano Otero Castelao, un dos fundadores do Partido Galeguista de Rianxo e concelleiro da Fronte Popular, estivo a piques de ser “paseado” por membros da Falanxe. Anos despois, organizou en Vigo unha célula comunista e fuxiu posteriormente a Caracas co anarquista Xosé Velo. Volverían a cobrar protagonismo co soado secuestro do transatlántico Santa María.

Segundo ten asegurado Teresa, os seus antepasados paternos levantaron o fermoso cruceiro existente na actualidade no centro da praza, que se lle atribúe ao escultor de Noia, José Ferreiro.