Petróglifo Nº 1 do Porteliño

Este petróglifo, xunto co Petróglifo Nº 2 do Porteliño, o Petróglifo da Chanciña, o Petróglifo Nº 1 do Monte Lomba e o Petróglifo Nº 2 do Monte Lomba, forman un conxunto de cinco gravados prehistóricos no Monte Lomba localizados no ano 2021 polo Colectivo A Rula, a partir dos traballos de investigación de Xoán Guitián e o seu fillo Jorge hai máis de 20 anos.

As superficies gravadas localízanse no tramo baixo da ladeira sur-sur leste do Monte Lomba ou Monte Castrelo, que protexe polo norte a poboación de Herbón e, a Iria polo leste. O Monte Castrelo, na parroquia de Santa María de Iria Flavia, é unha modesta elevación que acada os 174 metros de altitude. Na súa cima localízase un recinto fortificado coñecido como Castro do Castelo. A superficie protexida polo recinto ten un diámetro de 110 metros no seu eixo norte-sur e uns 35 metros no leste-oeste, e está delimitado por un parapeto e un foxo. A ficha do catálogo dálle unha cronoloxía xenérica da Idade do Ferro e/ou medieval. A poucos metros ao norte consérvase a Mámoa do Castelo, un enterramento neolítico de boas dimensións.

Os petróglifos concéntranse no tramo inferior da pedregosa aba que descende cara a chaira aluvial que conforma o río Sar. Multitude de pequenas rochas de granito fino espalladas por toda a ladeira presentan numerosas evidencias de actividades extractivas, proba do intenso traballo dos canteiros no pasado.

O Petróglifo Nº 1 do Porteliño localízase no último tramo da ladeira sur do Monte Lomba, no límite entre as parroquias de Santa María de Iria Flavia e Santa María de Herbón, nun afloramento granítico pouco destacado nun pequeno outeiro a uns 30 metros do camiño que discorre en dirección leste-oeste ao pé do monte. Trátase dunha superficie regular inclinada situada a rentes do chan, orientada ao sur.

Ten unhas dimensións de 4 metros de longo por 3 metros de ancho. Encadrado entre diáclases obsérvase un conxunto de motivos formado por até seis círculos simples, un círculo cunha cruz inscrita no seu interior, unha agrupación de coviñas e varias formas indeterminadas. Os círculos teñen un diámetro aproximado de 18 centímetros. A maioría dos motivos son pouco visibles polo desgaste que presentan. Semella que a técnica empregada para a súa realización é a do piqueteado, sen que pareza que se procedese a continuación ao habitual proceso de abrasión posterior tan característico dos nosos petróglifos, o que fai pensar para este panel na posibilidade dunha cronoloxía diferente a das restantes estacións.