Muíño de Barro

A Xunta de Galicia iniciou os trámites para incluír este muíño no Catálogo do Patrimonio Cultural de Galicia, segundo figura na resolución publicada no Diario Oficial de Galicia do 22 de novembro de 2023, e do que se extrae o texto que segue a continuación.

O Muíño de Barro está nunha contorna rural de agra, regada polo río Louro, entre dúas masas boscosas (ao norte e sur) e dous asentamentos rurais tradicionais (Louro, ao leste, e Barro-Barcia, ao oeste) que sufriron a expansión de novas edificacións descontextualizadas, algunha das cales está preto do muíño.

A auga que fai funcionar o Muíño de Barro captábase dunha presa construída no río Louro, a carón da aldea homónima, uns 200 metros ao leste do muíño, onde hai un pequeno salto de auga. Desde aí conducíase por unha levada ou canle escavada no terreo, entre os predios próximos. O cruzamento con algún camiño sálvase con pontellas. Tras pasar baixo a estrada que conduce ao lugar de Barro, as augas encoraríanse nunha construción de pedra.

Os restos das pedras conservados permiten supor como era a infraestrutura de regulación da auga que servía ao muíño. Desde a balsa, a auga tiña dúas saídas. A través dunha chegaría á primeira das entradas do muíño, pasando antes por unha canle troncopiramidal cuberta. A outra posible saída da balsa permitiría unha tripla derivación da auga: unha pequena canle, formada por dúas pedras, conduciríaa ao segundo inferno do muíño; outra pequena canle cuberta de pedra conduciríaa ao terceiro inferno do muíño; e unha longa canle de pedra que atravesa o río Louro derivaría a auga sobrante aos prados situados na outra beira do río. O paso do río faise por unha especie de pontella, cun apoio intermedio, formada por perpiaños de pedra sobre os cales se colocan unhas pedras que dan forma á canle de condución das augas.

Polo tanto, estamos ante unha complexa infraestrutura de derivación, condución e regulación das augas para dar servizo a unha especie de muíño de balsa, que combina dous sistemas de captación, un híbrido cubo-canle e outros dous de canle.

O edificio do muíño está disposto lonxitudinalmente en dirección nordés-suroeste, perpendicular á balsa. É de planta rectangular. A cuberta desaparecida era a dúas augas. Os muros exteriores son de granito, con aparello de cachotaría careada. As pedras das esquinas e as que forman os ocos están ben labradas, ao igual que aquelas que se conservan dos beirís e dos gardaventos. Os muros exteriores conservan restos do revestimento (lucido de cal-xeso). A cara leste contén o oco da porta, o dunha pequena fiestra cadrada e os 3 ocos de saída da auga do inferno, configurados por lumieiras apoiadas en agullas voadas. A cara oeste unicamente conta co oco dunha pequena fiestra cadrada e unha bufarda vertical (posiblemente empregados para controlar a entrada da auga), ademais das entradas da auga, unha das cales está cuberta no seu tramo final por unha serie de perpiaños de labra basta. Os pinches son totalmente cegos. O piso do muíño, que separa os infernos do tremiñado, está constituído por perpiaños de pedra.

A auga que saía dos tres infernos do muíño volvería ao río uns 15 m ao noroeste deste, formando unha pequena península.

Apenas quedan restos da cuberta, pero posiblemente estivo formada polos elementos comúns da arquitectura tradicional desta zona: estrutura de tesoiras ou vigas, pontóns, latas de madeira e tella cerámica curva.

A pesar da caída da cuberta, pode observarse no seu interior a presenza de dúas pedras do pé do mecanismo do muíño. Á vista das descricións contidas nas escrituras achegadas coa solicitude e da posición dos ocos de saída da auga, é posible que, entre finais do século XIX e principios do XX, pasase de dúas a tres moas.

No interior tamén se poden advertir, na esquina suroeste do edificio, os restos dunha lareira (conserva as ménsulas da cambota), dun longo pousadoiro a carón da porta de entrada e de diversos gravados (fundamentalmente cruces) nas pedras dunha das xambas do oco da porta. Na cara exterior da porta tamén hai dúas cruces, en cadansúa xamba, e unha pedra partida do que foi outro pousadoiro. Por último, hai que indicar que falta unha pequena parte do lenzo na parte superior do muro da fachada leste, onde puido estar o escudo referido na solicitude.

Do muíño consérvase parte das infraestruturas hidráulicas de derivación, condución e regulación da auga do río. Mantense a presa e a derivación da auga do río Louro, pero a levada xa non cumpre a súa función ao non conducir a auga. As construcións de pedra que forman a balsa e as derivacións de auga próximas ao muíño están deterioradas, a balsa xa non almacena auga e está chea de terra, faltan pedras e outras están fóra do seu sitio. A canle-aliviadoiro e a pontella sobre a que cruza o río encóntranse en mellor estado de conservación.

Así mesmo, consérvase boa parte dos muros da envolvente do edificio do muíño, que están en mal estado, cunha zona arrancada (onde supostamente estaba o escudo) e faltan numerosas pedras do beiril, dos gardaventos e da lareira. Non se conserva a cuberta do edificio nin a carpintaría e da maquinaria dos enxeños hidráulicos só se atopan no lugar dous pés dos mecanismos de trituración.